انجمن نمایشگاه‌های بین‌المللی ایران، به عنوان نهادی تخصصی و سیاست‌گذار در این حوزه، با هدف ساماندهی فعالیت‌های نمایشگاهی، ارتقای استانداردها و حمایت از مراکز نمایشگاهی، از سال ۱۳۸۸ فعالیت خود را آغاز کرده است. این انجمن با همکاری سازمان توسعه تجارت ایران و دیگر نهادهای مرتبط، تلاش دارد ضمن رفع موانع موجود، جایگاه صنعت نمایشگاهی ایران را در سطح بین‌المللی بهبود بخشد. در این گفتوگو، رحیم جلیلی، رئیس انجمن نمایشگاه‌های بین‌المللی ایران، به بررسی تاریخچه، دستاوردها، چالش‌ها و برنامه‌های آینده این انجمن می‌پردازد. او ضمن تشریح نقش انجمن در توسعه صنعت نمایشگاهی، بر اهمیت تعامل با بخش خصوصی و دولتی، تقویت روابط خارجی و ایجاد هم‌افزایی میان فعالان این حوزه تأکید دارد.
لطفا تاریخچه تأسیس انجمن نمایشگاه‌های بین‌المللی ایران را تشریح کنید. چه تعداد اعضا در حال حاضر در انجمن فعالیت می‌کنند و اهداف اصلی آن چیست؟
انجمن نمایشگاه‌های بین‌المللی ایران در دی‌ماه 1388 برای ساماندهی به فعالیت‌های نمایشگاهی و برنامه‌ریزی و برگزاری هرچه بهتر نمایشگاه‌های داخل و خارج از کشور و به همت جمعی از مدیران عامل مراکز نمایشگاهی کشور تأسیس شد. در حال حاضر، 34 عضو داریم که همگی مراکز نمایشگاهی مصوب سازمان توسعه تجارت ایران هستند. در مورد اهداف انجمن هم اگر بخواهیم به طور خلاصه اشاره کنیم، برنامه‌ریزی و برگزاری هر چه بهتر نمایشگاه‌های داخل و خارج از کشور، ایفای نقش به عنوان پل ارتباطی در توسعه‌ی روابط در بازارهای جهانی و در نهایت بسترسازی در توسعه‌ی صادرات و تجارت است.
نقش انجمن در توسعه صنعت نمایشگاهی ایران چگونه تعریف شده است؟
ما امیدواریم در نهایت بتوانیم نقش سازنده‌ای که انجمن‌های نمایشگاهی در کشورهای پیشرفته دارند، ایفا کنیم. به طور کلی، می‌توان گفت انجمن، نخست به هماهنگی سازوکارهای نمایشگاهی کشور، از جمله تدوین و تنظیم تقویم‌های نمایشگاهی مراکز کشور کمک می‌کند؛ دوم در ساماندهی نظام تولید، بازار و صادرات و پشتیبانی آن با سازمان توسعه تجارت ایران همراه است و در هماهنگی و تعامل با دولت و سازمان‌ها برای توسعه‌ی صنعت نمایشگاهی کشور فعال است. نقش دیگر، ایجاد و تقویت ارتباطات مالی، تجاری و شغلی اعضا و پشتیبانی حقوقی، مشاوره‌ای، معنوی و اداری آن‌ها است و به نوعی در ارزیابی و استانداردسازی، نظارت بر فعالیت اعضا و رفع اختلافات مؤثر است. همچنین از طرق مختلف، به نوعی نقش پشتیبان علمی پژوهشی صنعت نمایشگاهی کشور و اعضا را نیز بر عهده دارد.
دستاوردهای انجمن در ارتقای جایگاه ایران در صنعت نمایشگاهی بین‌المللی چه بوده است؟
تا به اینجای کار، انجمن کارهای مهمی انجام داده. ما در همین یک سال اخیر، جلسات متعدد و همکاری‌های بسیار خوبی با سازمان توسعه تجارت داشتیم؛ از جمله رتبه‌بندی مراکز به سه دسته‌ی بین‌المللی الف، بین‌المللی ب و ملی، و تعیین و تصویب کف تعرفه‌ی واگذاری غرفه که این‌ها به انتظام فعالیت‌های نمایشگاهی کشور کمک شایانی خواهد کرد. حتی با برخی وزرا و معاونینشان نیز جلساتی در خصوص صنعت نمایشگاهی کشور داشته‌ایم که به بیان مشکلات و پیشنهاد راهکارها پرداختیم. چندین طرح از جمله طرح تجزیه و تحلیل تقویم نمایشگاهی کشور، طرح تجزیه و تحلیل عملکرد نمایشگاه‌های کشور، طرح ساماندهی برگزارکنندگان و غرفه‌سازان استانی و رتبه‌بندی آن‌ها، و یک طرح جامع صنعت نمایشگاهی کشور جهت ارائه به مجلس تدوین شده یا در حال تدوین هستند؛ شایان ذکر است بیش از 180 برگزارکننده‌ی استانی رتبه‌بندی شده‌اند و به زودی در سایت انجمن ثبت خواهند شد. جلسات هیئت مدیره در خصوص مسائل و مشکلات به طور مستمر برگزار می‌شود؛ وبسایت و نشریه تخصصی انجمن را برای تقویت زیرساخت روابط عمومی صنعت نمایشگاهی کشور راه‌اندازی کرده‌ایم؛ وبسایت انجمن که یک درگاه سراسری است و جلوه‌گر هماهنگی مراکز نمایشگاهی کشور نیز هست و به علاوه هر کس در هر جایی که باشد، به راحتی می‌تواند با یک منبع معتبر، از تمام نمایشگاه‌های جاری در کشور مطلع شود؛ نشریه هم که تبیین‌گر برنامه‌های انجمن است و می‌تواند هماهنگی لازم را در مراکز سطح کشور ایجاد کند. به علاوه، چندین گردهمایی و نشست تخصصی و آموزشی برای پرسنل شاغل در سایت‌های کشور از جمله مدیران روابط عمومی، امور نمایشگاهی، و امور اجرایی هم در مرکز نمایشگاهی ایران‌مال و با حضور پرسنل مراکز نمایشگاهی سراسر کشور و مدرسان متخصص برگزار کردیم. به طور کلی، انجمن در همگرایی فعالین صنعت نمایشگاهی کشور و هم‌افزایی ظرفیت‌های موجود در کشور، تا اینجای کار بسیار مؤثر عمل کرده است.
برنامه‌های انجمن برای گسترش نمایشگاه‌های بین‌المللی در سال‌های آینده چیست؟
در خصوص نمایشگاه‌های بین‌المللی، ما همان روال خودمان را داریم؛ حضور مشارکت‌کنندگان خارجی و دعوت متخصصین، مسئولین، هیئت‌ها و تجار خارجی برای بازدید، بویژه از کشورهای همسایه. مثلاً سایت خوزستان روی عراق و کشورهای حاشیه‌ی خلیج فارس تمرکز دارد، یا سایت مشهد روی افغانستان و ترکمنستان یا سایت ارومیه روی ترکیه و قفقاز؛ و انجمن در این میان، رابط می‌شود تا هیئت‌های مثلاً عراقی از مشهد و ارومیه نیز بازدید کنند و بالعکس. چین و روسیه هم البته کم‌رونق در استان‌های مختلف حضور دارند. به هر حال، برای تقویت نمایشگاه‌های بین‌المللی، ما هر آنچه که در توان داشته باشیم، اجرا می‌کنیم؛ اینکه چقدر موفق باشیم، به عوامل متعدد دیگر بستگی دارد.
مهمترین چالش‌هایی که اعضای انجمن در برگزاری نمایشگاه‌ها با آن مواجه است، چیست؟ چه اقداماتی برای مقابله با چالش‌ها انجام داده‌اید؟
مسائل و مشکلات متعددی وجود دارد؛ مهمترین مشکل، عدم به‌کارگیری تشکل‌های صنفی در سیاست‌گذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌های نمایشگاهی است که با حسن نظر مقامات ذی‌ربط، برخی اختیارات نظارتی و اجرایی به انجمن تفویض شده و ان‌شاءالله بیشتر هم خواهد شد. تصدی‌گری دولت و مداخلات ادارات کل صمت استان‌ها در امورات نمایشگاهی نیز یک مشکل ساختاری و عمیق است؛ در حالی که مقام معظم رهبری هم همواره تأکید داشته‌اند که باید از بخش خصوصی حمایت کرد، اینکه یک نهاد دولتی بیاید و در امورات یک نمایشگاه به عنوان بخش خصوصی پیشرو، مداخله‌ی آشکار و پنهان بکند، به هیچ عنوان قابل قبول نیست و به جز آسیب چیز دیگری ندارد. در این خصوص، جلسات متعددی با سازمان توسعه تجارت داشتیم که باعث صدور ابلاغیه‌های مؤثری شده و عملاً برای ادارات کل صمت استان‌ها، فقط نقش حمایتی را لحاظ نموده است. یکی از مشکلاتی که به خوبی مرتفع شده، بحث همپوشانی تقویم‌های نمایشگاهی مراکز مختلف بود که با هماهنگی‌هایی که میان مراکز ایجاد شده و سازوکاری که برای تصویب تقویم‌ها در نظر گرفته شده، این همپوشانی‌ها را اصولاً دیگر شاهد نیستیم؛ البته متأسفانه مراکزی که عضو انجمن نیستند، مشخصاً مرکز تهران و مرکز کیش، کماکان بدون توجه به سایر مراکز، عمل می‌کنند و نتیجه‌اش همپوشانی زمانی است که باعث آسیب، هم به نمایشگاه می‌شود، هم به مشارکت‌کننده و هم به بازدیدکننده؛ البته انجمن در این خصوص، با سازمان توسعه تجارت هماهنگی‌هایی داشته تا مراکز تهران و کیش نیز تقویم خود را برای جلوگیری از همپوشانی‌های زمانی به آن سازمان ارسال کنند. برگزاری نمایشگاه‌ها خارج از مراکز مصوب، موضوع دیگری است که کماکان وجود دارد؛ متأسفانه به دلیل همان مداخلاتی که گفته شد، شاهد هستیم نمایشگاه‌های مختلف و اکثراً غیر صنعتی بدون رعایت استانداردهای لازم، در گوشه کنار شهرها و مراکز استان‌ها دایر می‌شوند و همانطور که می‌دانید، این نمایشگاه‌ها اساساً آسیب‌زا هستند. در این خصوص هم با پیگیری‌هایی که داشتیم و حمایتی که سازمان توسعه تجارت داشت، مصوباتی اخذ کردیم مبنی بر اینکه برگزاری نمایشگاه‌ها در خارج از مراکز مصوب سازمان، غیر قانونی است. عدم اطلاق عنوان «صنعت» به فعالیت‌های نمایشگاهی و تعرفه‌های دولتی نامتوازنی که به خدمات نمایشگاهی تحمیل می‌شود هم از مشکلات جاری است که در این خصوص با مراجع دولتی، در حال رایزنی هستیم. اما از بزرگترین مشکلات، بحث زیرساخت‌های عمرانی و بحث روابط خارجی است که در خصوص زیرساخت‌ها، در تلاش هستیم به نحوی بتوانیم مشارکت‌های مردمی و تسهیلات بانکی را به این صنعت جذب کنیم و قول‌های مساعدی هم در خصوص تخصیص تسهیلات مالی گرفته‌ایم. در خصوص روابط خارجی هم همانطور که گفته شد، ما در حد توان خود تلاش خواهیم کرد.
چه برنامه‌هایی برای ایجاد هم‌افزایی با بخش خصوصی و دولتی دارید؟
بنای ما به طور کلی، بر همکاری با همگان است؛ بخش خصوصی و بخش دولتی هر دو مکمل یکدیگرند و ما به دنبال این هستیم که به نحوی رابط و حلقه‌ی واسط این دو بخش باشیم. اساساً یکی از فلسفه‌های وجودی انجمن‌ها، این است که بخش خصوصی را به بخش دولتی متصل کند. حالا اینکه چه برنامه‌هایی داریم، به بخشی از آن‌ها اشاره کردیم. اعم از اینکه در بخش خصوصی نقش هماهنگ‌کننده داشته باشیم تا جلوی اتلاف نیرو را بگیریم و با همین شیوه، از فشار بخش دولتی هم بکاهیم.
نقش صنعت نمایشگاهی در توسعه اقتصادی و فرهنگی ایران را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
می‌شود ساعت‌ها در این مورد صحبت کرد و کتاب‌ها نوشت. نمایشگاه پیشران و محرک هر اقتصادی تلقی می‌شود و از طرف دیگر، تأثیرات فرهنگی و اجتماعی عمیقی به جا می‌گذارد. از نظر اقتصادی، نمایشگاه فضای منحصربه‌فردی را ایجاد می‌کند تا یک تولیدکننده یا خدمات‌دهنده، بتواند به طیف برگزیده‌ای از مشتریان، محصولات خود را معرفی کند؛ با لحاظ فاکتورهای مختلف، حضور در یک نمایشگاه خوب، بهترین ابزار بازاریابی تلقی می‌شود. از این گذشته، نوعی تبادل تکنولوژی و دانش و تجربه و شکل‌گیری ارتباطات کاری در محیط نمایشگاهی رخ می‌دهد که بسیار ارزشمند است؛ این حرف را آن بازدیدکننده یا غرفه‌دار متخصصی میفهمد که وقتی در یک نمایشگاه تخصصی باکیفیت حاضر شده، از حجم فرصت‌های پیش رویش به وجد می‌آید؛ تجربه‌ای که در هر نمایشگاه باکیفیتی شاهدش هستیم. اساساً اگر شما برنامه‌ی توسعه‌ی اقتصادی دارید، یکی از ابزارهایی که باید استفاده کنید، همین برگزاری نمایشگاه است. پس به طور خلاصه، نمایشگاه رونق‌بخش اقتصاد یک منطقه یا کشور محسوب می‌شود و در بهبود فضای کسب‌وکار، نقش مهمی ایفا می‌کند. از طرف دیگر، نمایشگاه‌ها فرصت بی‌نظیری برای تبادل فرهنگی ایجاد می‌کنند، جایی که مردم از فرهنگ‌ها و سنت‌های مختلف با یکدیگر آشنا شده و این ارتباط‌ها می‌تواند تفاهم و تعامل صلح‌آمیز را بین ملت‌ها و حتی سیاستمداران و تصمیم‌سازان تقویت کند. همچنین نمایشگاه‌ها می‌توانند جامعه‌ی محلی میزبان را از طریق ایجاد فرصت‌های اجتماعی و مشارکتی غنی کنند.
به نظر شما، ایران چه جایگاهی در صنعت نمایشگاهی جهان دارد و چگونه می‌توان آن را ارتقا داد؟
ما راه زیادی در پیش داریم تا بتوانیم خود را در جایگاه رقابتی با نمایشگاه‌های منطقه قرار دهیم. آن‌ها هم زیرساخت خیلی بهتری دارند، هم روابط خارجی گسترده‌تری دارند. این دو فاکتور در ایران خیلی ضعیف هستند؛ زیرساخت، وسعت یک نمایشگاه را تعیین می‌کند و روابط خارجی، عمق آن را. اکثر نمایشگاه‌های ما در قیاس با رقبای منطقه‌ای هم وسعت کمی دارند و هم عمق کم. در قیاس با جهان، وضع به مراتب بدتر است. اما نکته‌ی مهمی در این بحث وجود دارد؛ ما نمی‌توانیم الگوی نمایشگاهی کشوری مثل امارات را دنبال کنیم. چون آن‌ها از ابتدا برنامه‌ی نمایشگاهی‌شان را جور دیگری تعریف کردند. ما می‌خواهیم نمایشگاه‌ها به رونق بنگاه‌های اقتصادی کشور و تقویت آن‌ها کمک کنند. پس الان، باید برای همین بنگاه‌هایی که هست، تمام قدرتمان را بگذاریم تا نمایشگاه‌هایی را برایشان برگزار کنیم که بتوانند منتفع شوند؛ سود ببرند چه از بازار داخلی، چه از بازار خارجی. شاید الگوی کشوری مثل آلمان برای ما بهتر باشد. آنجا نمایشگاه‌ها درون‌زا هستند و از ظرفیت‌های درونی شکوفا شده‌اند. در این وضعیت، ما هم اگر یک چنین الگوهایی را دنبال کنیم، برایمان بهتر است. یکی از برنامه‌هایی هم که در انجمن داریم، بحث برندسازی نمایشگاه‌ها است و به این می‌پردازد که مثلاً اگر در استان خوزستان، نفت یک ظرفیت درونی است، نمایشگاه نفت خوزستان را سراسر کشور برجسته کنند و روی آن مانور تبلیغاتی دهند؛ یا نمایشگاه صنعت در اراک یا نمایشگاه خرما در بوشهر. از این دست ظرفیت‌های بومی و درونی کم نداریم و فقط باید کشف شوند؛ این کار در میان‌مدت حتماً به جذب مشارکت‌کنندگان و بازدیدکنندگان خارجی کمک زیادی خواهد کرد. سازمان توسعه تجارت هم تأکید زیادی دارد که مرکز نمایشگاهی یک استان، مرکز توسعه تجارت خارجی آن استان باشد. این دو برنامه اگر با هم ترکیب شوند، هم‌افزایی بالایی خواهند داشت و می‌توانیم امیدوار به توسعه‌ی صنعت نمایشگاهی کشورمان باشیم. تأکید کنم این حرف مکمل توسعه‌ی زیرساخت‌ها و گسترش روابط خارجی است؛ اساساً برندسازی را برای جذب مشارکت‌کننده‌ی خارجی انجام می‌دهیم. شاید کار سختی باشد، اما از دست روی دست گذاشتن وا هداف بعید داشتن، بهتر است.